Artikel verschenen in: Bij de Les – juni 2015
Een passende studiekeuze maken. Het lijkt voor een grote groep jongeren een onmogelijke uitdaging. Hoe komt dat eigenlijk? En wat kunnen we doen? In dit artikel vertelt Tom Dekker over één aspect van studiekeuzestress: de verwachte impact van een studiekeuze.
Inhoudsopgave
De 7-Vragen Studiekeuzetest
Op deze website kunnen jongeren een adviesrapport inwinnen op basis van zeven vragen. Omdat dit inmiddels door 5000+ jongeren is ingevuld, geeft dit een aardig kijkje in de belevingswereld van (vastgelopen) studiekiezers. De antwoorden op twee van deze vragen leiden tot twee constateringen.
- Antwoorden op de tweede vraag uit de studiekeuzetest:
Wat is volgens jou de impact van een studiekeuze op de rest van je carrière?
Constatering: Ongeveer 80% (antwoord A+B) geeft aan dat hun studiekeuze minimaal ‘van groot belang is’ voor het verloop van hun carrière, één op vier geeft zelfs aan het ‘extreem belangrijk’ te vinden en verwacht dat het de aankomende 40 jaar hun professionele leven gaat bepalen.
- Antwoorden op de zesde vraag uit de studiekeuzetest:
Wat is de mate van onzekerheid die je ervaart over je studiekeuze?
Constatering: Ruim 80% aan (A+B) geeft aan een belangrijke mate van onzekerheid te ervaren als het gaat om het maken van een passende studiekeuze.
Hoewel het hier niet mogelijk is om een direct verband aan te tonen, heeft de verwachte impact zonder twijfel invloed op de mate van onzekerheid die jongeren ervaren tijdens hun studiekeuze. Als je met een studiekeuze een vonnis velt ‘voor de rest van je leven’, ben je nooit helemaal zeker.
We weten nu (1) dat jongeren verwachten dat hun studiekeuze veel impact heeft op hun toekomstige carrière en (2) dat ze een belangrijke mate van onzekerheid ervaren over het maken van een definitieve studiekeuze en (3) dat die verwachte impact invloed heeft op de ervaren onzekerheid tijdens het studiekeuzeproces.
Wat als ik de lotto win?
Over het algemeen schatten mensen de impact van toekomstige gebeurtenissen op hun gevoelsleven verkeerd in. Een bekend voorbeeld is het winnen van een groot geldbedrag in de loterij. Hoewel je verwacht dat dit de rest van je leven verandert en in één klap al je zorgen wegneemt, blijkt uit onderzoek dat na één jaar lottowinnaars hetzelfde geluk-niveau ervaren als mensen die een dwarslaesie hebben opgelopen.
Dit staat bekend als de impact bias: de neiging om de impact die een gebeurtenis heeft op het verloop van je leven te overschatten. Twee oorzaken daarvan zijn:
1. Geen referentiekader. Het is lastig om in te schatten wat een gebeurtenis voor impact heeft als je het nog niet eerder hebt ervaren.
2. Inaccurate, culturele overtuigingen/theorieën. Je baseert je verwachtingen op de overtuigingen die je hebt ten aanzien van een gebeurtenis. Het bovenstaande voorbeeld komt voort uit de overtuiging in onze cultuur dat er een sterke correlatie is tussen vermogend zijn en geluk ervaren. Je ‘verwacht’ dat iemand die de lotto wint, per definitie gelukkiger leeft. Uit onderzoek blijkt echter dat dit niet het geval is en dat er allerlei andere factoren ook van invloed zijn op geluk en welzijn.
Jongeren vallen vaak ten prooi aan beiden oorzaken. Ze hebben geen referentiekader omdat ze nog nooit een studiekeuze hebben gemaakt en ze hebben vaak inaccurate en onjuiste overtuigingen over hun studiekeuze en de arbeidsmarkt.
Zoals blijkt uit de resultaten is het gevolg dat jongeren de impact van hun studiekeuze overschatten en daardoor onzekerheid ervaren die invloed heeft op het verloop van hun studiekeuzeproces.
De kalkoen past allang in de oven
De inaccurate en onjuiste overtuigingen waarmee jongeren hun studie – en werk toekomst vormgeven, hebben hun oorsprong in de overtuigingen van hun ouders, leraren en werkgevers. Die overtuigingen worden overgedragen van generatie op generatie.
Tijdens het klaarmaken van het kerstdiner vroeg Roosje aan haar moeder:
‘Waarom snijd je eigenlijk aan beide kanten een stuk van de kalkoen af?’
Moeder antwoordde: ‘Dat deed oma ook altijd zo, dus vraag dat maar aan haar, ze is in de huiskamer’.
Toen Roosje dezelfde vraag aan oma stelde, zei oma: ‘Dat deed overgrootoma ook altijd zo, die weet dat vast’.
Van haar overgrootoma kreeg ze eindelijk het antwoord: ‘Simpel, omdat vroeger de kalkoen niet in mijn kleine oven paste’.
Dit voorbeeld illustreert dat ‘over de datum’ overtuigingen ongestoord invloed hebben op onze ervaring terwijl de wereld om ons heen allang ingrijpend is veranderd.
Die kalkoen past allang in de Miele XL heteluchtoven met Wifi.
De overtuiging dat een studiekeuze de aankomende 40 jaar van je werkende leven bepaalt, is onze ‘overgrootoma met de kleine oven’.
Die overtuiging hoort bij de ‘oude’, industrialistische wereld waarin functies (toen heette het nog beroepen) vastomlijnd waren. In deze tijd rolden jongeren in dozijnen uit de onderwijsfabriek en sloten een contract af bij het plaatselijke ziekenhuis, het grootste bouwbedrijf uit de provincie of de basisschool om de hoek.
In die tijd was de kennis die je tijdens je studie vergaarde houdbaar, er was sprake van langdurige arbeidscontracten en de relaties die iemand had met zijn vergaarde kennis, arbeidsrollen en collega’s waren duurzaam. Een studiekeuze bepaalde in dat paradigma inderdaad een groot deel van je leven. De arbeidsmarkt liet dat toe.
Deze stabiele, tragere samenleving staat in schril contrast met de razendsnelle kenniseconomie waarin jongeren nu opgroeien. De kennis groeit harder buiten de scholen dan in de scholen en de omloopsnelheid van ideeën, kennis en carrièremogelijkheden groeit hard. De tijdelijkheid neemt toe, de relaties die we hebben met kennis en werkgevers worden korter en in dit flexibele paradigma houdt de overtuiging dat je studiekeuze de rest van je leven bepaalt, geen stand.
Er bestaat voor jongeren een kans dat je na je studie een functie gaat bekleden die nu nog niet bestaat!
Een ketting van beslissingen
Dat betekent dat we de overtuigingen en ideeën die we hebben over onze loopbanen moeten blijven inspecteren en zo nodig bijstellen naar onze huidige
kenniseconomie, levenslang leren en horizontale carrières.
Omdat nieuwe mogelijkheden en kennis zich in rap tempo ontwikkelen en arbeidscontracten steeds flexibeler worden, maak je op basis van nieuwe inzichten, nieuwe beslissingen over je carrière. Een moderne loopbaan lijkt dan veel meer op een ketting van beslissingen over je professionele toekomst en een studiekeuze is dan ‘slechts’ het startpunt, de eerste beslissing in de reeks.
De boodschap is duidelijk: jongeren schatten de impact van hun studiekeuze verkeerd in en ervaren daarmee onnodig veel onzekerheid tijdens hun studiekeuze. Door deze overtuigingen bij te stellen, kunnen ze de impact van een studiekeuze realistischer inschatten en zijn ze niet alleen tijdens een studiekeuze relaxter, maar bereiden we ze ook nog beter voor op de huidige arbeidsmarkt.
De flexibiliteit en realiteitszin van eigen overtuigingen over studie en werk is het startpunt voor het begeleiden van jongeren bij hun studiekeuze. Stel u zelf daarom de volgende vragen en praat hieronder mee!
– Wat is anno 2016 volgens u de impact van een studiekeuze?
– Wanneer heeft u dat antwoord voor uzelf bepaald?
– Kunnen we de kwaliteit van studiekeuzes verhogen door de impact van een studiekeuze realistischer te schetsen en daarmee onzekerheid weg te nemen?